Umjetničko klizanje briše granice između umjetnosti i sporta /
Od svog nastanka, sredinom 19. vijeka, pa sve do danas, umjetničko klizanje je sport koji rijetko koga ostavlja ravnodušnim. On je kao zimski sport prvi uvršten na Olimpijske igre, na kojima se pored stila i brojnih figura, ocjenjuje elegancija i gracioznost učesnika i učesnica. Za ovaj sport su pored ogromne fizičke spremnosti, potrebne kako psihička tako i psihološka sprema, kao i kod gimnastičara. Već godinama unazad, najbolji klizači i klizačice dolaze iz Rusije i Sjedinjenih Američkih Država.
Istorija umjetničkog klizanja
Još u 18. vijeku organizovana su takmičenja u brzom klizanju u Holandiji. Ona su se brzo proširila i na teritoriju tadašnje Evrope, pa je klizanje vrlo brzo postalo popularno u Njemačkoj, Švedskoj, Norveškoj i Rusiji.
Rodonačelnikom umjetničkog klizanja smatra se američki klizač Džekson Hejns, koji je svoje umijeće razvijao sredinom XIX vijeka. U to vrijeme su sječiva klizaljki već pravljena od čelika, što im je davalo znatno bolje performanse i otvaralo nove puteve za istraživanje klizačkih mogućnosti. Hejns je na led uveo elemente iz klasičnog baleta i tako postavio osnov za razvoj današnjeg umjetničkog klizanja.
Prvo Evropsko prvenstvo održano je 1891. godine, dok je naredne godine oformljena i Međunarodna klizačka federacija, a prvo Svjetsko prvenstvo odigralo se 1896. Pobjednik je bio Gilbert Fuks. Ženama je dozvoljeno učešće na takmičenjima 1902. godine i tada je Medž Sajers osvojila drugo mjesto na Svjetskom prvenstvu. Za tadašnje poimanje uloge žene u društvu, ovo je predstavljalo svojevrstan skandal, pa je ubrzo zabranjen nastup ženama na takmičenjima u muškoj konkurenciji. Četiri godine kasnije organizovano je i Svjetsko prvenstvo za žene.
Elementi u umjetničkom klizanju
Elementi ovog sporta se sastoje od različitih skokova, kombinacija, pirueta i rotacija, koji se izvode uz muzičku podlogu. Postoji nekoliko različitih kategorija u kojima se takmiče sportisti, poput singlova i parova, plesa na ledu i timskih nastupa. Svaka kategorija ima slična načela, pravila i tehnike, ali ima i niz suptilnih razlika koje svaki sport čine jedinstvenim.
Skokovi u klizanju obuhvataju da klizač u toku izvođenja skoči odrazujući se što više od leda i munjevito se rotirajući što je više moguće u vazduhu, da bi na kraju što je najviše moguće pravilnije spustio na zemlju. Postoji mnogo vrsta skokova, ali svi se identifikuju po tome što je neophodno da se klizač odbaci od leda i rotira u vazduhu.
U skoku klizači rotiraju u jednom smjeru, bilo u smjeru kazaljke na satu, bilo u smjeru suprotnom kazaljci na satu. Postoji šest osnovnih skokova u klizanju. Dijele se na dvije kategorije:
Skokovi koji se počinju pomoću vrha oštrice na klizaljki: tulup, flip, luc;
Kao i skokovi koji se rade uz pomoć ravnog dela oštrice na klizaljki: salhov, ritberger i aksel.
Od broja rotacija izvedenih u vazduhu tokom skoka zavisi od njih da li će skok biti jednostruki, dvostruki, trostruki, ili čak četvorostruki. Postoje i varijacije skokova. Jedna od varijacija, poznata i kao Tano, podrazumijeva da klizač tokom skoka drži jednu ruku podignutu visoko iznad glave. Ime potiče od klizača Brajana Boitana, koji je skočio trostruki luc sa jednom podignutom rukom.
Postoji određeni broj skokova koje se ne izvode kao pojedinačan skok ali se koriste u kombinacijama i sekvencama skokova ili koraka. Neki od njih su: ojler, polu-flip, vali, skok „špaga“, kadet, aksel sa unutrašnje ivice kao i aksel sa doskokom na odskočnu nogu.
Takođe, postoji više vrsta pirueta, a one se razlikuju po poziciji ruku, nogu, i uglu povijenosti leđa. Piruete se obavljaju na ravnom dijelu oštrice. Piruete se mogu izvoditi na bilo kojoj nozi. Uskočena pirueta je pirueta koja počinje skokom. Ima različitih uskočenih pirueta – uskočena lasta, uskočena donja, preskočena donja i sl.
Sekvenca koraka je obavezan element u takmičarskim programima. U sebi sadrži korake, poskoke i razne vrste okreta, koji se izvode po putanji koja može biti oblika (približno prave) linije, kruga, ili u obliku latiničnog slova s. Neke od njih su: trojka, protivtrojka, okret, Mohawk korak, Twizzle, i mnogi drugi.
Spirale i njihove sekvence su takođe obavezni element i obuhvataju klizanje u pozama sa slobodnom nogom podignutom iznad visine iznad kuka u poziciju sličnoj arabeski u baletu, ili „vagi“ u gimnastici. Spirale se izvode klizanjem unaprijed i unazad, na obije ivice, a uspješnost izvođenja najviše zavisi od ugla oštrice pod kojom se kliže.
Oprema i kostimi
Klizaljke su decenijama tradicionalno izrađivane od slojeva kvalitetne kože, crne za muškarce i bijele ili boje kože za žene. Međutim, ekspanzija savremenih materijala dovodi do promjena u ovom dijelu opreme, pa se sve veći broj takmičara odlučuje za savremeno dizajnirane klizaljke od plastike i drugih sintetičkih materijala. Ove klizaljke obično imaju i termoizolacionu postavu, što povećava nivo udobnosti.
Za razliku od klizaljki za hokej, sječiva klizaljki za umjetničko klizanje na zaobljenom vrhu imaju nazubljeni dio koji omogućava izvođenje pirueta i ostalih figura na ledu. Razmak između leda i đona klizaljke je manji nego kod ostalih klizačkih sportova, što omogućava bolju kontrolu i veću stabilnost klizača. Za klizaljke je od velike važnosti da budu dobro naoštrene, što se odnosi na obije ivice sječiva, čija je debljina oko 4 mm. Taj posao obično obavljaju profesionalni oštrači. Klizači koriste i uloške koji ublažavaju udar prilikom pada, što je veoma korisno tokom procesa uvježbavanja takmičarskih elemenata.
Kostimi u kojima klizači izlaze na takmičenje, pored udobnosti, moraju da budu i vizuelno upečatljivi, tako da postoji čitava industrija dizajna koja se bavi ovom problematikom. Žene kližu u haljini ili nose suknje koje ne prelaze dužinu koljena. Od relativno skoro je dozvoljeno ženama da nastupaju u pantalonama. Muškarci nastupaju u pantalonama, mada se toleriše i nastup u helankama. Elastične čarape u boji kože su čest izbor takmičarki budući da ne remete estetski doživljaj, a pružaju dodatnu topline, koja im je zasigurno potrebna jer je propisana temperatura leda -4°C.
Ocjenjivanje
Međunarodna klizačka organizacija (ISU) je glavna u organizovanju internacionalnih amaterskih klizačkih takmičenja. ISU je glavni posmatrač na svjetskim prvenstvima i ostalim glavnim klizačkim događajima kao što su Zimske Olimpijske igre.
Sistem 6.0 ocjenjivanja
Klizanje se formalno ocjenjivalo po „tehničkim mjerilima“ (za slobodan program), „potrebni elementi“ (za kratki program), i „prezentaciju“ (u oba programa). Ocjene za svaki program bile su od 0.0 do 6.0 i svaki sudija je donosio pojedinačno; Sudijske preference su kombinovane da bi se na kraju odlučilo na koje mjesto takmičar stoji u svakom programu. Ovakvo ocjenjivanje odbačeno je 2004. godine.
Novi sistem ocjenjivanja
Dvije godine nakon skandala koji je uslijedio na Zimskim Olimpijskim igrama 2002. (kada su dva sportska para dobila zlatnu medalju), ISU je prihvatio novi sistem ocjenjivanja, koji je od tada prihvaćen na svim glavnim klizačkim takmičenjima, uključujući i Zimske Olimpijske igre.
Pod novim sistemom, tehničke ocjene se sabiraju i nagrađuju pojedinačno za svaki odklizani element. Ocjenjuje se tehnička vrijednost kao i pet komponenti programa. Ocjena za tehničku vrijednost je zbir ocjena datih za svaki element koji program u sebi posjeduje. Svaki element prvo ocjenjuje tehnički specijalista koji je prvo identifikuje. Ostalih pet komponenti programa koje se ocjenjuju su klizačke sposobnosti takmičara, prelazi, izvođenje, koreografija i interpretacija i svaka od njih dobija ocjenu u rasponu od 10 bodova. Ocjena za svaku komponentu je prosjek ocjena koje daju sve sudije a najviše i najniže se odbacuju. Taj broj se onda množi sa faktorom koji određuju pravila specifična za svako takmičenje. Krajnja ocjena je zbir onih za tehničku vrijednost i ocjene komponenti.
Pod ISU pravilima, sudijske ocjene su anonimne, što isključuje mogućnost saznanja i favorizovanja jednog sudije za određenog predstavnika neke države. Ali opet, postoji pritužba da tehnički specijalisti po mišljenju nekih sada imaju više moći da kontrolišu klizačke ocjene.
Nekoliko zanimljivosti o umjetničkom klizanju
