Dvostruki izazov za Crnu Goru

ZAGAĐENJE VAZDUHA I KLIMATSKE PROMJENE: 

Dio naučne zajednice smatra da zagađenje vazduha i klimatske promjene nijesu nužno povezani. Međutim, dominantni izvor oba problema je manje više isti, a to je sagorijevanje fosilnih goriva u sektoru energetike. Iako funkcija energetskih sistema nije da proizvode zagađenje, već električnu energiju, cijenu zavisnosti od uglja svakodnevno plaćamo. 

dr Ivana Vojinović

Upotreba uglja povlači brojne, često nevidljive troškove, koji se ispoljavaju i kroz zagađenje vazduha. A zagađivači vazduha su upravo ti koji dalje pospješuju efekat staklene bašte i klimatske promjene, jer spriječavaju toplotu da odlazi iz atmosfere, što po principu povratne sprege dodatno podstiče zagađenje vazduha. Dakle, korelacija između klimatskih promjena i kvaliteta vazduha itekako postoji, pa ova dva problema treba rješavati zajedno, da bi se prekinuo začarani krug. Izvještaj Svjetske meteorološke organizacije iz septembra 2023. godine iznosi podatke da klimatske promjene izazivaju intenzivnije i češće toplotne talase, a to dovodi do požara i opadanja kvaliteta vazduha. Dim od požara sadrži materije koje utiču na kvalitet vazduha i zdravlje, ali i na biljke, ekosisteme i usjeve. Ovih dana, Crna Gora gori. Požari, koje je vjerovatno uzrokovao ljudski faktor, zbog klimatskih promjena i tipične vegetacije u primorskoj i centralnoj regiji su intenzivnijeg uticaja. Dok država gori, vatra ne zahvata samo šume, već i našu budućnost. Razmjere štete tek ćemo računati i porediti sa do sada najgorom sezonom požara u Crnoj Gori - 2017. godinom, kada su 124 požara pogodila 51.661 ha zemljišta.

Podgorica

I dok su klimatske promjene globalan i dugoročan problem, teško saglediv iz perspektive obične svakodnevice, tema zagađenja vazduha u Crnoj Gori nam je ipak jasnija. Usljed rasprostranjene potrošnje fosilnih goriva, velikog broja starijih vozila na naftni pogon, nepravilnog upravljanja otpadom, naučili smo da nas uznemiravaju “nevidljive i tihe ubice”, PM2,5, PM10, čađ, prašina i ostale. Uprkos tendenciji pada, srednja godišnja granična vrijednost PM10 i PM2.5 tokom zadnjih deset godina prekoračena je u sjevernoj i centralnoj zoni. 

Pred Energetskom zajednicom preuzeli smo značajnu ambiciju smanjenja emisija gasova s efektom staklene bašte, za 55% do 2030. godine. Međutim, još uvijek ne znamo kako do tog cilja. Kasni se sa usvajanjem Strategije niskokarbonskog razvoja i Nacionalnog energetskog i klimatskom plana, dokumenata koja su presudna za dostizanje 55%, a za šta je preostalo svega 5 godina. Ipak, ima i pozitivnih primjera. Ekološkom rekonstrukcijom Termoelektrane Pljevlja nakon više od 40 godina u tehnološkom smislu dobićemo novo termoenergetsko postrojenje, usklađeno sa parametrima emisije gasova iz Direktive o industrijskim emisijama, koje više neće biti izvor prohibitivno visokih koncentracija sumpor dioksida i azotnih oksida. Važnije je to što je kroz ekološku rekonstrukciju, i započete radove na primarnom toplovodu, počela i toplifikacija Pljevalja, a što će značiti dodatna smanjenja emisija gasova s efektom staklene bašte usljed smanjenja korišćenja uglja u individualnim ložištima. Takođe, sa programima energetske efikasnosti Eko fond uvodi zelenu tranziciju u svakodnevni život crnogorskih građana i preduzeća.

Termoelektrana Pljevlja

Alarmantno!

Procjene mortaliteta koje se mogu pripisati izloženosti PM_2.5 koje premašuju smjernice o kvalitetu vazduha Svjetske zdravstvene organizacije, u Crnoj Gori su veće od većine država članica EU. A tu su i visoka novčana izdvajanja za zdravstvene usluge.Minimum 51% stanovništva živi u gradovima (Pljevlja, Bijelo Polje, Podgorica i Nikšić) u kojima ove čvrste čestice remete kvalitet vazduha. Na sjeveru duge i oštre zime su te koje meteorološki dodatno utiču na zagađenje vazduha, pa dolazi do pojave magle i temperaturne inverzije po kotlinama kada se koncentracija polutanata zadržava u prizemnom sloju atmosfere. Izmijenjeni klimatski uslovi u Podgorici učinili su pojavu vjetra - čuvenog titogradskog sjevera, koji je bio i “najefikasniji“ prirodni metod disperzije zagađenja, veoma rijetkom. Kako Crna Gora pripada regionu koji je izložen najvećim koncentracijama zagađenja vazduha u Evropi, postoji i prekogranični uticaj na kvalitet vazduha, kako unutar regiona, tako i između regiona i EU. 

Ali, pomenute aktivnosti menadžmenta EPCG i Eko fonda samo su dio rješenja sistemskog i dubokog problema zagađenja vazduha. U pregovorima sa EU, Crna Gora se obavezala da će do 2027. godine sprovesti aktivnosti kako bi kvalitet vazduha bio u skladu sa graničnim vrijednostima emisija EU, a to podrazumijeva i adekvatna rješenja za grijanje u ostalim gradovima pogođenim aero zagađenjem, modernizaciju voznog parka, zamjenu čvrstih energenata održivijim alternativama i sl. U državi koja hronično pati od zagađenja vazduha, Evropska komisija nam u posljednjem Izvještaju daje izrazito nisku, gotovo nikakvu ocjenu u oblasti kvaliteta vazduha, jer nemamo dugoročni plan djelovanja, budući da već četvrtu godinu Vlada ne usvaja još 2020. godine pripremljenu Nacionalnu strategiju upravljanja kvalitetom vazduha, kao i Lokalne planove za ugrožene gradove. 

Konačno i nažalost, repriza alarmantnih parametara o nekvalitetnom vazduhu nastaviće da se ponavlja sve dok Vlada ne postavi dugoročnu viziju i krene sa usvajanjem strateških dokumenata, da im snagu ubrzanim sprovođenjem i obezbjeđivanjem finansiranja. Jer, deklarativno zalaganje za vrijednosti koje globalna ekološka kriza nameće i potpisivanje međunarodnih akata moraju biti praćeni aktivnostima koje će stvari suštinski promijeniti. Samo napuštanjem fosilnih goriva i prelaskom na obnovljive izvore, sistemskim rješavanjem načina grijanja, uz nastavak podizanja energetske efikasnosti objekata, ali i kroz elektrifikaciju saobraćaja, problem zagađenja vazduha moguće je riješiti. Nikako stihijskim i ad hoc rješenjima, od sezone do sezone grijanja.